Idrar Yolu Enfeksiyonları

İdrar yolu enfeksiyonu, boşaltım sisteminde başlayan enfeksiyondur.

Sadece mesane ile sınırlı olan idrar yolu enfeksiyonları sancılı ve rahatsız edici olabilir. Fakat, enfeksiyon böbreklere yayıldığında ciddi sonuçlar ortaya çıkabilir.

Boşaltım sistemi böbrekler, üreter, mesane ve üretradan meydana gelir. Bütün bu organlar atık maddelerin vücuttan atılmasında rol oynar.

Üst arka batındaki fasulye biçimindeki bir çift organ olan böbrekler, kandaki atıkları filtreler. Üreter adı verilen tüpler, idrarı böbreklerden vücudu üretra vasıtasiyle terk edinceye kadar depolanacağı bölge olan mesaneye taşır. Bütün bu bileşenlerde enfeksiyon gelişebilir, fakat çoğu enfeksiyon alt bölgeyi (üretra ve mesane) kuşatır.

İdrar yolu enfeksiyonlarının tipik tedavisi antibiyotiklerdir. Fakat enfeksiyona baştan yakalanma ihtimalini düşürmek için bazı adımlar mevcuttur.

İdrar yolu enfeksiyonları, her yıl milyonlarca insanı etkilemektedir ve en yaygın ikinci enfeksiyondur. Kadınlar idrar yolu enfeksiyonlarına erkeklere göre daha yatkındır, fakat erkeklerde görüldüğünde çok ciddi olabilir. Kadınların %50'ye yakını, hayatları boyunca en az bir kez idrar yolu enfeksiyonuna yakalanırlar ve bazıları birden fazlasını tecrübe edebilir. İdrar yolu enfeksiyonları, bir yılda 8 milyondan fazla doktor ziyaretine mal olur.

Kateterle ilişkili idrar yolu enfeksiyonları, en yaygın olan nozokomiyal enfeksiyon türüdür. Bunlar ölümcül olma potansiyeline sahip ve pahalıdır. Bu enfeksiyonlar bütün nozokomiyal enfeksiyonların yaklaşık %40'ını oluşturur.

Üriner kateterler yılda 5 milyondan fazla hastaya takılır. Hastaneye yatırılan her dört hastadan birine, yatış süreleri boyunca bir üriner kateter takılır.

Kateterle İlişkili İdrar Yolu Enfeksiyonlarına Dair İstatistikler ve Gerçekler

Kateterle ilişkili idrar yolu enfeksiyonları (bakteriüri veya candidüri) 7'den fazla gün boyunca üriner kateter takılması gereken hastaların %25'inde görülür.

Kateterle ilişkili idrar yolu enfeksiyonu riski, kalış günü başına %5 oranında artar.

Kateterle ilişkili idrar yolu enfeksiyonu, nozokomiyal kan dolasımı enfeksiyonlarının ikinci en yaygın sebebidir.

Kateterle ilişkili idrar yolu enfeksiyonları, ciddi oranda artan ölüm oranları ile ilişkilendirilir.

Kateterle ilişkili idrar yolu enfeksiyonlarının çoğu semptomsuzdur.

Kateterle ilişkili idrar yolu enfeksiyonları, ağır tedavi maliyetinin 500$’dan 1000$’a kadar fazlasına mâl olur.

Kateterle ilişkili idrar yolu enfeksiyonları, yaygın olarak, gereksiz antimikrobiyal ilaç terapisine zemin hazırlar.

Kateterle ilişkili idrar yolu enfeksiyonları, nozokomiyal antibiyotiğe dirençli patojenlerin en geniş haznesini içerir.

Kateterle ilişkili idrar yolu enfeksiyon patojenleri şunlardır:

  • • Enterobakterler: Escherichia coli, Klebsiella, Enterobacter, Proteus, Citrobacter
  • • Pseudomonas aeruginosa
  • • Enterococci
  • • Staphylococci
  • • Candida türleri

İdrar Yolu Enfeksiyonu Semptomları

İdrar yolu enfeksiyonlarının semptomları şunlardır: bulanık idrar, idrarda kan, kötü veya keskin idrar kokusu, çok sık ve acil idrara çıkma, geceleri idrara çıkma, idrar yapma esnasında acı ve yanma hissi, alt pelviste baskı hissi

Disüri (ağrılı boşaltım) ve sık idrar şikayeti olan bir hastanın idrar tahlilinde, spesifik olarak nitritlere, lökositlere ve lökosit esterazına rastlanır.

Eğer lökosit olmadan yüksek bakteri yükü söz konusu ise, bu büyük olasılıkla kirlilikten kaynaklanmaktadır. İdrar yolu enfeksiyonunun tanısı, idrar kültürü ile teyit edilir.

Eğer idrar kültürü negatif ise:

İdrar yolu iltihabı semptomları Chlamydia trachomatis veya Neisseria gonorrhoeae enfeksiyonuna işaret edebilir.

Mesane iltihabı semptomları, doku arasında bulunan iltihabı işaret edebilir.

Ciddi enfeksiyon durumu, yüksek ateş, titreme veya böğür ağrısı ile karakterize edilir. Böbrek fonksiyonunun etkilenip etkilenmediğini belirlemek için üre ve kreatinin ölçümü yapılabilir.

Prosedür

Kateterler, bu konuda eğitimli sağlık hizmeti profesyonelleri tarafından, steril eldiven giyme, fenestre steril önlük kullanma ve %10 povidon iyodin veya %1-%2 sulu klorheksidin gibi etkili kutanöz antiseptik kullanımı gibi aseptik teknik uygulanarak takılmalıdır. Kateter takıldıktan sonra, kapalı tahliyenin bakımını sağlamak en öncelikli mevzu olduğunda, 2 haftaya kadarlık kateterizasyon süresinde kateterle ilişkili idrar yolu enfeksiyonu riski %25’in altında tutulabilir.

Gereksiz kateterizasyondan uzak durun; artık ihtiyaç duyulmadığında kateteri mümkün olduğunca çabuk çıkarın; kapalı tahliye bakımını yapın; bağımlı tahliye sağlayın; sistem manipulasyonlarını en aza indirin ve kateterize olan hastaları ayırın.

Basit bir hatırlatma sistemi, hastanede yatan hastalarda uriner kateterin gereğinden daha uzun süre kalmasını önleyebilir, ki bu da idrar yolu enfeksiyon riskini büyük ölçüde azaltır.Üriner kateterler hastaneden bulaşan enfeksiyonların birincil sebebidir, bazı durumlarda bunun sebebi, meşgul olan hastabakıcıların kateterleri çıkarmayı unutmasıdır. Söz konusu hatırlatıcılar, başarılı bir şekilde, soruna işaret edebilir, böylece kateterin kullanım süresi kısalmış olur ve pahalı enfeksiyonların da riski azalır.

Borular ve torba her zaman hastanın mesanesinden alt seviyede durmalı, fakat drenaj boruları torbaya göre her zaman üst seviyede olmalıdır. Geniş kapsamlı bir çalışmada, bu durum kateterle ilişkili idrar yolu enfeksiyon riskinin önemli ölçüde artmasına sebep olan tek kateter kullanımı ihlali olarak görülmüştür. Kateter ve drenaj sistemi mümkün olduğunca az manipüle edilmelidir.

Bazı çalışmalar, gümüş kaplı kateter kullanımının semptomatik idrar yolu enfeksiyonlarının görülme sıklığını %47 oranında azalttığını belirtmektedir. Son zamanlarda yapılmış bir toplu analiz, gümüş alaşım kateterlerin bakteriüri oranını gümüş kaplı olmayan standart kateterlerin 3 katı oranında azalttığı sonucuna ulaşmıştır. Monte Carlo simulasyonunun kullanıldığı çok değişkenli bir hassasiyet analizinde, gümüş kaplı kateterlerin standart kateterlere %84 oranında maliyet tasarrufu ve göre her alanda klinik fayda sağladığı gözlenmiştir.

Tedavi

Idrar yolu enfeksiyonları, antibakteriyel ilaçlarla tedavi edilir. Hangi ilacın kullanılacağı ve tedavinin süresi hastanın mavcut durumuna ve idrar tahlilinde bulunan bakteri türüne göre belirlenir. Hassasiyet testi, özellikle doktorun en etkili ilacı seçmesine yardımcı olmak konusunda işe yarar. Rutin, komplike olmayan idrar yolu enfeksiyonlarının tedavisinde kullanılan ilaçlar şunlardır: trimethoprim (Trimpex), trimethoprim/sulfamethoxazole (Bactrim, Septra, Cotrim), amoxicillin (Amoxil, Trimox, Wymox), nitrofurantoin (Macrodantin, Furadantin) ve ampicillin (Omnipen, Polycillin, Principen, Totacillin). Aynı zamanda, son yıllarda idrar yolu enfeksiyonunu önlemek için kinolon adı verilen ilaçlardan 4 tanesi de kullanılmaktadır: ofloxacin (Floxin), norfloxacin (Noroxin), ciprofloxacin (Cipro) ve trovafloxin (Trovan).

Sıklıkla, bir idrar yolu enfeksiyonu, onu komplike hale getirecek bir engel veya bozukluk olmadığı müddetçe 1 veya 2 günlük tedavi ile iyileştirilebilir. Halen, birçok doktor, enfeksiyonun tedavi edildiğinden emin olmak için hastalarına bir veya iki hafta antibiyotik almalarını önerir. Bazı hastalar için tek doz tedavi önerilmez, örneğin, tedaviye gecikmeli başlamış olanlar veya böbrek enfeksiyonu belirtileri gösterenler, diyabet hastaları veya yapısal anomalisi olanlar, prostat hastaları. Mycoplasma veya Chlamydia enfeksiyonu taşıyan hastalarda uzun süreli tedavi gerekir, söz konusu bakteriler tetrasiklin, trimetoprim/sülfametoksazol (TMP/SMZ) veya doksisiklin ile tedavi edilir. İdrar tahlili takibi, idrar yollarının enfeksiyondan tamamen temizlendiğini teyit etmeye yardımcı olur. Tedavide tam kür almak önemlidir, çünkü enfeksiyon tam temizlenmeden semptomlar kaybolabilir.

Böbrek enfeksiyonu bulunan ciddi durumdaki hastalar, gerekli sıvıları ve ilaçları kendileri alabilinceye kadar hastanede kalmalıdır. Böbrek enfeksiyonları genellikle birkaç haftalık antibiyotik tedavisini gerektirir. Washington Üniversitesi’ndeki araştırmacılar, TMP/SMZ ile 2 haftalık terapinin, aynı ilaçla herhangi bir engel veya sinir sistemi bozukluğu içermeyen böbrek enfeksiyonu olan kadınlarda 6 haftalık tedavi ile aynı etkiye sahip olduğunu bulmuştur. Böyle durumlarda, böbrek enfeksiyonları tedavi edilmedikleri müddetçe, nadiren böbrek hasarı veya böbrek kaybına yol açar.

İdrar yolu enfeksiyonu ağrısını hafifletmek için çeşitli ilaçlar mevcuttur. Bir ısıtma yastığı da yardımcı olabilir. Çoğu doktor, idrar yollarını bakterilerden temizlemek için bol su içmeyi önerirler. Tedavi süresince, kahveden, alkolden ve acılı yiyeceklerden uzak durulması en iyisidir ve bir sigara bağımlısının kendi mesanesinin iyiliği için yapabileceği en iyi şey sigarayı bırakmaktır. Mesane kanserinin bilindik en büyük sebebi sigaradır.

İdrar Yolu Enfeksiyonlarını Önlemek İçin Hastalık Kontrol ve Önleme Merkezi’nin (CDC - Centers for Disease Control and Prevention) Temel Önerileri

Kategori 1: Kuvvetli Öneriler

• Kateteri doğru tekniklerle yerleştirme ve bakımı konusunda personeli eğitiniz.

• Sadece gerekli görüldüğünde kateter takınız.

• El hijyenine özen gösteriniz.

• Kateteri aseptik teknik ve steril ekipman kullanarak takınız.

• Kateteri düzgün bir şekilde emniyete alınız.

• Kapalı steril drenajı muhafaza ediniz.

• İdrar örneklerini aseptik olarak alınız.

• Engelsiz idrar akışı sağlayınız.

Kategori 2: Orta Dereceki Öneriler

• Personeli kateter kullanımı konusunda periyodik olarak tekrar eğitiniz.

• Uygun en küçük çaplı kateteri kullanınız.

• Engellemeyi önlemek veya hafifletmek için gerekmedikçe sulamadan kaçının.

• Metin içinde bahsi geçen rejimlerin herhangi biriyle günlük tıbbi bakımdan uzak durun. Kateterleri keyfi olarak belirlenmiş aralıklarla değiştirmeyin.

Kategori 3: Zayıf Öneriler

• Kalıcı bir üretral kateter kullanmadan önce alternatif idrar boşaltma teknikleri düşünün.

• Steril kapalı drenaj ihlal edildiğinde toplama sistemini değiştirin.

• Kalıcı kateter bulunan hastalardan enfekte olanların ve olmayanların yerlerini ayırınız.

• Rutin bakteriyolojik izlemeden uzak durunuz.

Üriner Katetere Sahip Olmakla İlgili Tüm Hastaların Bilmesi Gerekenler

1. İlk kateterizasyon işleminin, eğitimli bir sağlık uzmanı tarafından temiz ellerle yapıldığından emin olun.

2. Bakıcıların prosedürü başlatmadan önce ellerini yıkadıklarını görmezseniz, steril eldiven , spanç, hasta önlüğü ve tek kullanımlık vazelin kullanarak ellerini hemen temizlemesi konusunda ısrarcı olun.

3. Kateter ve borunun ekleme yeri çevresinde hastabakıcı ekibinden günlük sabun ve su bakımı aldığından emin olun.

4. Toplama torbasının mesanenin alt seviyesinde olduğundan ve yere düşmediğinden emin olmak için düzenli aralıklarla kontrol edin.

5. HER GÜN, kateterin hâlâ gerekli olup olmadığını sorun.

Merve Nur Sağırlı